سایت کربلایی حسن توزی بندر گناوه

سینه زنی بوشهری، از دل برمی آید و بردل می نشیند- پژوهشگران آیین های مذهبی معتقدند: سینه زنی سنتی بوشهری ها نوعی عزاداری منحصر به فرد است و چون از دل برمی آید، بر دل می نشیند.

 

عزاداری ماه محرم برای مردم بوشهرنه عادت بلکه یک فرهنگ است که ازکودکی درذهن و زبان و سینه آنها ریشه می دواند و تا پایان عمر همراه و همرازشان می ماند. 

 

این عزاداری برای بوشهری ها یک سنت است، سنتی که مظهر وحدت و نماد هویت ملی و مذهبی آنهاست و وقتی این شهر در آستانه محرم قرار می گیرد، کودک وپیرش می کوشند تا بیش از پیش و گرم تر از همیشه برسینه بزنند. 

 

چون محرم می رسد، هم تراز با شعاع آفتاب ظهر عاشورا، حلقه می گیرند و در آیین اشک ریزان حسینی، صفوف برادری و برابری خویش را محکم می کنند. 

 

شاعران و مداحان این دیار قرن هاست که با سروده ها و نوای توحیدی خود پیام و خاطره نهضت عاشورا را در اذهان زنده نگه داشته اند. 

 

درعزاداری مردم بوشهر به واقعه بزرگ کربلا از زاویه های گوناگون پرداخت شده و در آنها حماسه دشت نینوا،مظلومیت اهل بیت (ع) و قساوت یزید و یزیدیان به زیبایی هر چه تمام تر عرضه شده است. 

 

بوشهر یکی از مهم ترین کانون های عزاداری عاشورای حسینی در ایران محسوب می شود و همه ساله پذیرای گردشگران بسیاری از اقصی نقاط ایران در ماه های محرم و صفر است. 

 

نوحه هایی که در آیین عزاداری خوانده می شود باید با حرکات دست و پا همخوانی داشته باشد، از این رو افراد مجرب،حلقه هایی درونی دسته هایسینه زننده را تشکیل می دهد که شکلی منحصر به فرد دارد و بیشتر از اشعار غزل و دستگاه چهارگاه در نوحه بوشهری استفاده می شود. 

 

سینه زدن بوشهری در پایان آیینی دارد که برخی آن را ˈیزلهˈ یا ˈحیدریˈ می نامند و دارای ریتم تندی است و جوانان با شرکت در آن، احساسات خود را به نمایش می گذارند. 

 

در این مراسم، افراد با گرفتن کمر یکدیگر،همگی در یک ستون قرار می گیرند و سعی می کنند حرکاتی شورانگیز داشته باشند. 

 

مراسم سینه زدن در بوشهر برعکس همه شهرهای ایران که در آن مردم به صورت دسته جمعی در خیابان ها حضور دارند، بیشتر در حسینیه ها و مساجد متمرکز است. 

 

عزاداری مردم استان بوشهر بسیار تاثیرگذار، جذاب، پرشور و جوشش است و این سبک فقط بوشهری و به نام بوشهر نیز در سراسر جهان شناخته شده و اجرا می شود. 

 

یک پژوهشگر آواها و نواهای بوشهری نیز در کتاب اهل ماتم (آواها و آیین های سوگواری در بوشهر) نوشته است:نخستین مدارک مکتوب در بارهسینه زدن و عزاداری در استان بوشهر به دوره زندیه باز می گردد. 

 

محسن شریفیان افزوده است: سفرنامه نویسانی چون ˈکارستن نیبورˈ به این امر اشاره می کنند اما از چگونگی آن اطلاعی به دست نمی دهند. 

 

وی اضافه کرد: بیشتر کارشناسان محلی معتقدند شکل کنونی سینه زدن و نوحه سنتی بوشهر به دوره قاجاریه بر می گردد. 

 

شریفیان افزود:درزمان حکومت رضا شاه، بوشهری ها هم مانند دیگر مناطق ایران برای برگزاری علنی مراسم نوحه خوانی و سینه زدن با مشکل مواجه بودند و به همین علت در دوره رضا خان نوحه خوانی تحولی نیافت. 

 

وی اضافه کرد: اما پس از شهریور 1320 هجری شمسی مراسم مذهبی و نوحه خوانی شوری دوباره یافت و نوحه سرایان فرصتی یافتند تا باز ارادتمندان معصومان (ع) را گرد هم آورند. 

 

شریفیان ادامه داد: کارشناسان معتقدند با اوج گرفتن کار خوش صدا ترین نوحه خوان بوشهری جهانبخش کردی زاده معروف به ˈبخشوˈ فصل جدیدی در نوحه سرایی بوشهر آغاز شد، طنین صدای بخشو علاقه مندانی در دیگر نقاط کشور نیز یافت و آنان را به بوشهر کشاند. 

 

وی گفت: نوحه خوانی با پیروزی انقلاب اسلامی و سپس دوره دفاع مقدس با موضوعاتی مانند شهادت تطابق یافت. 

 

شریفیان معتقد است:در این دوران حس بداهه خوانی از نوحه خوانی گرفته شد زیرا نوحه خوانان کمتردرنوحه سرایی دخالت داشتند البته در آن زمان تعداد نوحه های واحد در مقایسه با دیگر نوحه ها افزایش یافت. 

 

وی افزود:مصطفی گراشی،جعفردریایی نژاد،عبدالحمید دشتی فرد،ابراهیم ملاح زاده،امیرکردی زاده و اسماعیل ایران دوست ازجمله نوحه خوانان وسیدجوادعین الملک، محمد فتوت و عبدالحسین خرمایی از آهنگسازان نوحه درآن زمان هستند. 

 

یکی از مداحان بوشهر گفت:چون سبک سینه زدن وعزاداری بوشهرسبکی تاثیرگذار بوده است، هم اینک 10استان کشور از این سبک عزاداری تقلید می کنند. 

 

مصطفی گراشی افزود:مداحی و نوحه خوانی در نظر مردم از کارهای مقدسی است که همه افکار مردم را متوجه این موضوع می کند پس وظیفه مداحان به روز شدن است. 

 

وی اضافه کرد:پویایی سنت نوحه خوانی به این است که متولیان آن بتوانند ضمن شرح وقایع صحیح تاریخی اهل بیت (ع) با مسائل زمان خود ارتباط برقرار و دغدغه های دینی و اعتقادی و روز مردم را مطابق با سیره اهل بیت مطرح کنند. 

 

گراشی درباره نوآوری دراشعار و حتی سبک سینه زدن بوشهر گفت:این سبک سینه زدن و اصول آن به هیچ عنوان قابل تغییر نیست ولی می توانیم در ادامه حرکتی که از سال 60مداحان و نوحه خوانان برای نوآوری و در ارائه مفاهیم نوحه به کار بستند دنبال کنیم. 

 

گراشی افزود:تا سال 60همه نوحه های واحد فقط با سه آهنگ جنگ نامه، بحر طویل و بحر طویل با نثر منظم خوانده می شد که براساس نظر کارشناسان این فن به این نتیجه رسیدیم که می توانیم آهنگ های جدید همراه با اشعار جدید با استفاده از ملودی منطقه مثل دستگاه دشتی و همایون در این قسمت از سینه زدن استفاده کنیم که مورد استقبال نیز قرار گرفت. 

 

وی بیان کرد: رعایت اصول سنت و سپس استفاده از ملودی خاص منطقه توسط مداحان ضروری است. 

 

* گرایش به اشعار حماسی بیش از عاطفی

 

یکی ازشاعران ونوحه سراهای بوشهری گفت:نوحه سرایان استان بوشهربه خاطرموقعیت جغرافیایی که در آن زندگی می کنند بیشتر به دنبال ارائه اشعار حماسی هستند و کمتر به سراغ بخش عاطفی مصائب رفته بر ائمه می روند. 

 

محمود موجی افزود: در نوحه های جدید شاعران تحت تاثیر نوحه های متداول کشور بخش عاطفی شعرشان را پر رنگ کرده اند. 

 

وی اظهار کرد:شعرهایی که در نوحه ها استفاده می شود بسته به کاربردشان تفاوت هایی دارند چنان که اشعار نوحه هایی که پیش از ˈواحدˈ خوانده می شود ابیات بلند تری دارند هر چه قدر که نوحه ها به اوج می رسند، ابیات کوتاهتر می شوند. 

 

یکی از آهنگسازان بوشهری نیز تنوع در گام ریتم و وزن را از ویژگی های بارز نوحه های بوشهر ذکر کرد و گفت: نوحه ها در دستگاه های مختلف از جمله شور، ماهور، اصفهان و گوشه متعلقات آنها آهنگسازی می شوند. 

 

اکبر ابراهیمی افزود: آهنگسازان نوحه ها با وجود این که تحصیلات دانشگاهی ندارند آهنگ هایی قابل توجه ساخته اند که اشکال فنی ندارند و یادآور این مثل هستند که هر چه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند. 

 

وی بیان کرد: آهنگسازان نوحه ها با عشق و ارادت به امام حسین (ع)آهنگ ساخته اند و به همین علت ملودی هایشان دلنشین و گوش نواز است. 

 

ابراهیمی گفت:آهنگ های جدید ازنظر آهنگسازی متنوع تر و زیباتر شده اند ولی نوحه های قدیمی همچنان بهتر و دلنشین تر از نوحه های جدید هستند. 

 

وی اظهار کرد: موسیقی سوگواری در بوشهر از نظر تنوع و کثرت ملودی بخش اعظم موسیقی کشور را شامل می شود. 

 

ابراهیمی گفت: مراسم سینه زدن همراه با آواز نوحه که خود نوعی ملودرام غم انگیز است، تحقق می یابد و سینه زدن بدون حضور نوحه خوان غیر ممکن و نامفهوم است. 

 

مسوول کانون مداحان و شاعران آیینی استان بوشهر گفت:درایام محرم همه جای ایران اسلامی عشق امام حسین (ع) در قالب برگزاری آیین های عزاداری شعله ور است اما عزاداری بوشهریها دارای ویژگی های خاصی است که حتی در بین کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز طرفداران زیادی دارد.

 

علی تشکری افزود: بهره گیری از نواها، نغمه ها ، سنن غنی و پرمحتوا در عزاداری بوشهریها باعث شده تا این آیین دینی ممتاز از سایر مناطق کشور شود.

 

وی گفت: در همه استان های کشور عزاداری حسینی با خلوص نیت است اما در یک چارچوب خاص و مشترک است که همه استان ها ازآن تبعیت می کنند ولی عزاداری بوشهری دارای آهنگ، نوا و متنون غم انگیز و دلچسب منحصر به فرد است که حتی مورد توجه مسوولان ارشد کشور نیز قرار گرفته است.

 

تشکری معتقد است:عزاداری بوشهر قدمت 250 ساله دارد و از نیاکان مردم این دیار به شکل سینه به سینه منتقل شده است .

 

وی گفت: در استان بوشهر هم اینک 763 مداح سازمان یافته در برگزاری آیین های محرم و صفر مشارکت فعالانه دارند که شهرستان بوشهر با 167 مداح و جم با 29 مداح به ترتیب بیشترین و کمترین مداح را به خود اختصاص داده اند.

 

مسوول کانون مداحان و شاعران آیینی استان بوشهر ادامه داد:برگزاری کارگاه های آموزشی، کمیته های پنج گانه برای استفاده از متون و شناخت فنون مداحی از جمله برنامه های این کانون برای مداحان بوشهری است.

 

تشکری گفت: در سال های اخیر برخی از مداح ها برای جذب مخاطب از ابزار و آلات موسیقی استفاده می کنند که این امر با عزاداری سنتی و اصیل بوشهری منافات دارد .

 

مسوول هیات های مذهبی اداره کل تبلیغات اسلامی استان بوشهر نیز گفت: در این استان یکهزارو 700 هیات مذهبی فعال است که از این شمار یکهزارو 300 هیات سازمان یافته هستند.

 

نوشاد نوشادی افزود: از این شمار 200 هیات مربوط به خواهران، 100 هیات خانگی ، 50 هیات محوری و مابقی نیز به شکل سنتی در برگزاری عزاداری حسینی مشارکت دارند.

 

وی گفت: بوشهر با برخورداری از 190 هیات بیشترین و شهرستان دیلم نیز با 100 هیات کمترین تشکل سازمان یافته مذهبی را به خود اختصاص داده اند.

 

عضو شورای مرکزی هیات های مذهبی کشور اضافه کرد: براساس برنامه ریزی انجام شده برای نهادینه شدن فرهنگ عزاداری حسینی در نسل نوجوان و جوان قرار است در قالب طرحی ملی هیات های عزاداری دانش آموزی و دانشجویی نیز تشکیل شود.

 

ˈ مراحل سینه زدن سنتی بوشهرˈ 

 

آیین سینه زدن بوشهری ها پس از پایان یافتن ˈدمامˈ آغاز می شود این مراسم با اجرای نوحه های سبُک و مصراع کوتاه با صدای ˈپیش خوانˈ یا سرخوان آغاز می شود، پیش خوان در واقع وظیفه گرم کردن آیین سینهزدن را به عهده دارد، داشتن صدای خوب شرط اجرای این قسمت نیست.

 

سینه زدن با افراد کم سن و سال و با دایره کوچک چهار پنج نفری آغاز می شود طوری که طبقه بندی اصوات در این مراسم دیدنی است، به نوعی که خود گروهی کر را تشکیل می دهند یعنی صدای زیر و نازک در صف های بیرونی، صدای متوسط جوانان در صف های وسط و اصوات بم در صف های جلو (دور نوحه خوان اصلی) بسیار دل انگیز است. 

 

پیش خوان که نوحه خوان آغازین است با نوحه های قدیمی و کوتاه و گاهی تکه دوزی شده وظیفه گرم کردن و شکل دادن صفوف کسانی کهسینه می زنند را برعهده دارد تا جایی که حلقه بزرگ آنان پهناور و سپس نوحه خوان اصلی وارد می شود. 

 

گاهی پس از دو حلقه شدن صف ها (دراصطلاح محلی بُر) نوحه خوان خود را می رساند، به طور معمول نوحه خوان بایستی علاوه بر داشتن صدای خوب، دارای حافظه و گاهی طبع شعر نیز باشد که الزامی نیست ولی باید اطلاع کافی از افرادی که سینه می زنند داشته باشد و آنان را بشناسد. 

 

وظیفه هدایت سینه زنندگان و نظم دهی وظیفه ˈ بُر سازˈ است که خود درسینه گردانی همدوش نوحه خوان است او خود سینه زننده حرفه ای است و با مشاهده چهره و ریخت و حرکت آن ها می تواند با آسانی پی به مهارت آن ها ببرد و آن ها را برای حضور در برهای جلو تر دعوت کند. 

 

نوحه خوان، نوحه های خود را با نوحه های حزن انگیز، سنگین و گاهی تفکر آمیز و مشحون از اندیشه و با ریتم آهسته آغاز می کند که این خود برگرفته از آگاهی خاصی است. 

 

با تغییرلحن و ریتم نوحه ها، نوحه خوان به سمت آهنگ های هیجانی می رود، در این زمان بُرساز نیز به تعداد برها می افزاید. 

 

تو در تویی حلقه ها به دور نوحه خوان، هن هن نفس ها، غریوهای ناخودآگاه از حنجره افراد سینه زننده، نوحه خوان را به هیجان می آورد و او را به سمت اوج می برد، نوحه خوان دستور ˈواحدˈ را صادر می کند. 

 

با اجرای این قسمت،ریتم سینه زدن یکی در میان می شود یعنی سینهزنندگان در حرکت به جلو دست بر سینه می زنند و در بازگشتن به عقب دست ها بالا می رود برای حرکت بعدی که در این قسمت سینه زنندگان، همسرایی نمی کنند و تنها به واحد گوش فرا می دهند. 

 

اشعار این قسمت به طور معمول بدون انقطاع است اما در سال های کنونی به تاثیر از آهنگ های جدیدتر نوحه های دیگر برای واحد آماده شده است . 

 

پس از واحد، نوحه خوان با گفتن لفظ مظلوم، سینه زنندگان را آماده شنیدن چاوشی می کند که روی ریتم بلاانقطاع واحد که در حال ادامه است شکل می گیرد. 

 

* هیجان آخرین 

 

سینه زنی بوشهری با اجرای هیا مولا به پایان می رسد و بلافاصله پس از دعای نوحه خوان و با ادای عبارت ˈمرواتون همه سالˈ که واژه یی باستانی است، سینه زنندگان به دسته های کوچک تقسیم می شوند و در حالی که با دست ها کمر یکدیگر را گرفته اند پشت سر هم حرکت و جملات شعار گونه و رجز گونه ای را تکرار می کنند که در جواب شخص سرآهنگ است . 

 

در این گونه حرکات سینه زدن در کار نیست، تنها هنگام ایستادن رو به روی یکدیگر همان کلمات شعار گونه را تکرار می کنند و سینه زدن را به خلسه می کشانند که گاه به غش کردن برخی سینه زنندگان می انجامد؛ این مرحله اوج آخرینِ سینه زدن در بوشهر است.

 

* ساختار دایره ای در سینه زنی بوشهری

 

حرکت چرخشی و هم آهنگ دوایر تو در توی برهای سینه زنی، ضربه های همزمان دست ها و تلاطم غرور و عاطفه برانگیز این دوایر زنده انسانی در همان حال یادآور طواف آهنگینی گرد دوست است.

 

* کثرت در وحدت، وحدت در کثرت و نمود آن در سینه زنی بوشهری 

 

یکی شدن و به یگانگی رسیدن یکی از رهاوردهای سینه زدن و این آیین پر هیبت است از همانگاه که سینه زنندگان با دست چپ کمر کناری خود را گرفته به این معنی است که با یکی شدن می خواهیم کمر همت ببندیم در این عزا و تشریک مساعی کنیم.

 

رسم است که سینه زنندگان به کمر خود شال می بندند و در واقع نشان می دهند که در این آیین عزاداری برای همکاری کمر همت بسته اند و با هم یک تن واحد هستند، گردش دست ها با هم، گردیدن حول یک محور و یک نقطه، چرخش پاها در یک زاویه دایره یی و در نهایت یک وحدت کثیر است.